تنش مرزی با طالبان بر سر آب | از قاجاریه تا امروز

ششم خرداد حوالی پاسگاه ساسولی میان نیروهای مرزی طالبان و مرزبانان جمهوری اسلامی ایران تنش هایی رخ داد که منجر به تبادل آتش شد.

کد خبر: ۱۴۱۰۲۸۱

به گزارش جام جم آنلاین، از صبح شنبه ششم خرداد حوالی پاسگاه ساسولی میان نیروهای طالبان و مرزبانان ایرانی تنش‌هایی رخ داد که منجر به تبادل آتش شد.

در این درگیری، سرباز وظیفه «مهدی احمدی» در حین حراست و پاسداری از مرزهای عزت و شرف ایران اسلامی در درگیری مسلحانه با نیروهای تحت امر طالبان در نقطه صفر مرزی ایران و افغانستان به فیض شهادت نائل آمد.

احمدی اهل روستای گُلِی از توابع شهرستان بجنورد در استان خراسان شمالی بود که ژس از این وقایع در فضای مجازی برجسته شد. به همین منظور نیز تشییع ایشان در روز سه شنبه ۹ خرداد در بجنورد، با استقبال بی نظیری از سوی دلدادگان به شهدا مواجهه شد.

اصل ماجرای درگیری چه بود؟
در ابتدا باید این نکته را یادآور شد که درگیری هفته اخیر مرزبانان غیور کشور با نیرو های تحت امر طالبان، اولین نمونه درگیری های آن ها در ماه اخیر نبوده است. پیش از این «جبهه آزادی افغانستان»، اوایل اردیبهشت ماه، با نشر ویدیویی مدعی شد که در یک عملیات «اوپراتیفی» نیروهای این جبهه به یک پاسگاه طالبان در شهر کابل، دو طالب کشته و یک جنگجوی طالبان زخمی شده‌ است.

همچنین در ماه قبل از آن، دو گروه «جبهه مقاومت ملی» و «جبهه آزادی افغانستان» که متشکل از نیروهای ارتش دولت سابق افغانستان هستند از آغاز حملات بهاری خود علیه نیروهای طالبان خبر داده بودند. طی یک ماه این دو گروه چندین حمله علیه نیروهای طالبان در نقاط مختلف این کشور انجام داده بودند.

این تنش‌ها با مرزهای ایران نیز پس از تسلط طالبان بر افغانستان بوجود آمده و برجسته تر شده است. حتی در اوایل خرداد گفتگوهای دو روزه‌ بین هیأتی از دفاع طالبان با با هیأت ایرانی در کابل، شکل گرفت. پس از این دیدار ها نیز گزارش شد هیأت‌های دو طرف پس از گفتگو و بحث روی موضوعات مرزی، دیدگاه، پیشنهاد و طرح‌هایشان را بر مبنای تعهدات بین‌المللی و مرزی که منجر به منافع دو کشور همسایه گردد ارائه و بر هماهنگی لازم در آینده تأکید کرده‌اند.

اما 28 اردیبهشت ماه بود که سازمان فضایی ایران اعلام کرد با استفاده از ماهواره خیام و پایش تصاویر آن متوجه شده که حکومت افغانستان مسیر رودخانه هیرمند را منحرف می کند. رودخانه هیرمند یکی از رودهای پرآب افغانستان است که به دریاچه هامون می‌ریزد.

سازمان فضایی کشور اظهار کرد که حکومت افغانستان در برخی از مسیرهای این رود بندهای متعددی ایجاد کرده است و از این طریق مانع رسیدن آب به ایران می شود.

این اطلاعات موجی شد تا رئیس جمهور در سفر 28 اردیبهشت به استان سیستان و بلوچستان و در گفت و گو با خبرنگاران، نسبت به این اقدام طالبان گلایه کند. ایشان در واکنش به این خبر گفت: به حاکمان افغانستان می گویم این مطلب را عادی تلقی نکنند و موضوع ‏را جدی بدانند؛ اخطار می دهم حق مردم سیستان و مردم سیستان وبلوچستان را سریعتر بدهندرئیس جمهور کشور ادامه داد: گاها شنیده می شود سد آب چندانی ندارد یا بخشی از آن را لجن فرا گرفته است، حاکمان افغانستان ‏باید اجازه دهند کارشناسان ما مراجعه و صحت و سقم ماجرا را بررسی کنند، اگر کارشناسان ما کمبود آب را تایید کنند حرفی ‏نداریم وگرنه اجازه نخواهیم داد حق مردم به هیچ عنوان ما تضییع شود.»

حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه نیز که رئیسی را در این سفر همراهی کرد، خبر داد که در تماسی تلفنی با امیرخان متقی، سرپرست موقت وزارت خارجه طالبان از او‌ خواسته تا طرف افغانستانی دریچه‌های سد کجکی را باز کنند.

این بگو مگو های سیاسی موجب شد تا درفضای مجازی نیز جو روانی علیه طالبان صورت گرفته و کاربران بعضا واکنش های تندی از خود نشان دهند. این جو به خصوص پس از رفتار تمسخرآمیز ژنرال مبین، چهره شناخته شده طالبان، با حمل یک دبه آب و کنایه به مقامات کشور، شدت یافت.

اما با درگیری مرزی در تاریخ ششم خرداد، تنش های رسانه ای بالاگرفت و ویدیوهای قابل توجهی از برخی چهره های نظامی طالبان مبنی بر تهدید ایران، منتشر و بازتاب داده شد. موضوعی که با اظهارات مقامات رسمی طالبان همخوانی نداشته و آنچه که مقامات اظهار کردند، نشان از عدم تنش و تمایل به حل و فصل دیپلماتیک دارد.

در همین راستا سرپرست نخست‌وزیری طالبان با «ملا عبداللطیف منصور» وزیر آب و انرژی طالبان دیدار و در خصوص حقآبه جهوری اسلامی ایران گفت‌وگو کرد. در این نشست، در رابطه با موضوع حقآبه جمهوری اسلامی ایران بحث مفصل صورت گرفت و تمام جنبه‌های آن به تفصیل و دقت مورد ارزیابی قرار گرفت. علاوه بر این، در این جلسه با توجه به جنبه‌های حقوقی، بر توافقنامه امضا شده بین کابل و تهران در سال ۱۳۵۱ هجری شمسی و رعایت نمودن آن تاکید صورت گرفت.

واکنش مقامات نظامی چه بود؟
برخی مقامات نظامی نیز با حضور میدانی نسبت به این وقایع واکنش نشان دادند. سردار رضایی در بازدید از مرز سیستان اظهار کرد: «در مرز مشترک ایران و افغانستان چند باری است که از طرف حاکمان افغانستان اشتباهی رخ می‌دهد، بطوریکه روز گذشته تیراندازی بی جایی از سوی کشور همسایه اتفاق افتاد و اقدام متقابل انجام شد. نیروهای مرزبانی این موضوع را مدیریت کردند و متاسفانه یکی از همکاران به شهادت رسید و دو نفر دیگر نیز مجروح شدند. به کشورهای همسایه می‌گوییم مرزهای ما مرزهای دوستی است و نباید اجازه دهیم اتفاق ناگواری پیش آید.»

مرکز اطلاع رسانی فرماندهی مرزبانی فراجا نیز طی اطلاعیه ای اعلام کرد: «در پی درگیری مرزی نیروهای طالبان با مرزبانان ایران در منطقه ساسولی حوزه هنگ مرزی زابل، یک نفر از مرزبانان غیور شهید و دو نفر دیگر مجروح شده اند.در این درگیری که با آتش پرحجم مرزبانان همراه بود تلفات شدیدی نیز به افراد تحت امر طالبان وارد شده است که اخبار تکمیلی آن متعاقبا اطلاع رسانی خواهد شد.»

پس از این هم بسیاری از رسانه های انقلابی سراغ واکاوی کمبود آب در سیستان رفته و دردسر های عدم دسترسی به سد هیرمند را زیر ذره‌بین گرفتند. این کاربران با مروری بر تاریخ متوجه شدند بخش‌های زیادی از خاک ایران در زمان سلسله قاجار از کشورمان جدا شد که افغانستان هم یکی از این بخش‌هاست.

در بایگانی اسناد وزارت امور خارجه، اسناد مکمل، جلد ۱۶، سند شماره ۶۱۳ آمده است که در یک مورد ناصرالدین شاه به امین السلطان صدراعظم می‌نویسد: «جناب صدر اعظم؛ باید با سفارت انگلیس حرف بزنید به علاالسلطنه هم بنویسید که او هم در آن جا حرف بزند و بگویید طرقو را افغان نباید آباد نماید، زیرا که آبادی آن جا باعث نیامدن آب به سیستان است و این ضرر بی‌معنی است که به دولت ایران وارد می‌شود و نباید آباد بشود.»
ناصرالدین شاه در حاشیه تلگراف سفیر ایران در لندن هم با اشاره به مالکیت ایران بر بندر کمال خان هیرمند و تجزیه این منطقه از کشورمان با تحریک انگلیس نوشته است:

«در سیستان هرچه مکان خوب و مرغوب بود، گلداسمیت به افغان داد، مثل قلعه فتح و چخانسور و سایر املاک آن طرف رود هیرمند را و همچنین این طرف هیرمند، قلعه بندر کمال خان بلوچ که اصل رعیت و نوکر ایران بودند و یک خط مثلث بی‌معنی کشید و ما را محصور کرد، حتی نیزار اهل سیستان را که باید گاو و گوسفند و زندگی آن‌ها در نیزار و تخت شاه بگذرد به طرف افغان انداخت، بعد که ما ملتفت شدیم که اگر این هم نباشد، سیستان حالیه بالمره بی‌مصرف خواهد شد، این حدود را راضی نشدیم از سیستان خارج شود و از انصاف اولیای دولت انگلیس خواهشمند هستیم که این همراهی را با ما کرده، راضی نشوند سیستان ما بالمره باطل بماند و خودشان به نقشه رجوع کنند، ببینند جایی هست که ما به افغان در عوض بدهیم، جایی که باشد به نظر ما نمی‌آید و نمی‌شود.»

با توجه به از دست رفتن افغانستان در دوره قاجار، در دوره پهلوی هم مسائلی در خصوص هیرمند پیش آمد که اوضاع را بدتر کرد و رضا خان با بخشش «دشت ناامید» که سرچشمه هیرمند است مقصر اصلی خشک شدن هامون است.

بنیانگذار رژیم پهلوی با تشویق بریتانیا، عهدنامه عدم تعرض در سال ۱۳۱۶ شمسی با عراق، افغانستان و ترکیه را امضا کرد تا جلوی نفوذ شوروی را بگیرد. عهدنامه عدم تعرض که به پیمان‌نامه سعدآباد مشهور است باعث بخشش آرارات به ترکیه، اروندرود به عراق و دشت ناامید به افغانستان شد. گرچه بعد‌ها شرایط اروندرود تغییر کرد، اما آرارات و دشت ناامید با ندانم‌کاری رضا پهلوی از دست رفت.

طبق توافق سعدآباد دشت ناامید به مساحت ۳ هزار کیلومترمربع در شرق ایران به افغانستان واگذار شد. در مقابل قرار شد ایران و افغانستان به‌طور مساوی از آب هیرمند استفاده کنند البته بعد‌ها افغانستان سدی بر هیرمند ساخت و آبی به ایران نرسید و حقابه هیرمند نیز به موضوعی برای منازعه طولانی دو کشور تبدیل شد.